ԴԱՇՏԻՑ ԴՈՒՐՍ / OFFSTAGE testing

Ձայնագրվել է 2021թ․ օգոստոս ամսին

Պատերազմը շատ-շատ խորը, ցավալի հետքեր ա թողել, ոնց հասկանում եմ, մեր հասարակության մեծանասնության վրա։ Իսկ ինչ վերաբերվում է ինձ, իմ տղային․ տղաս ծառայում էր տարի երեք ամիս, 19 տարեկան էր։ Վերջին ամիսներին` հատկապես վերջին մի տարում, ինքն արդեն կայացած զինվոր էր, դիրքի ավագ։ Սեպտեմբերի 30-ին ա զոհվել։

Երջանիկ էր իրա ձևով, ինքը իրան զգացել էր էլի, արդեն կայացել էր, կարողանում էր իրան լավ զգար իր ծառայության մեջ, որովհետև իրականում տեսակով շատ բարի ու պատրաստակամ, անկեղծ, ինչ-որ մի տեղ՝ սաստող։ Իրան լսում էին, անգամ իրանից տարիքով զինվորականներ խորհրդի էին նստում։ Ես, իմանալով իրա տեսակը, գիտեի, որ այդպես էլ լինելու է, բայց գալիս պատմում են, թե ինչ տիպի հաջողություններ ա ունեցել էնտեղ։ Խրախուսվել ա ինչ-որ նվերով՝ հատուկ ՊՆ-ի կողմից ժամացույցով, որը այդպես էլ կորեց, մենք չտեսանք։ Ոչ մի բանը, այսինքն, իրա չտեսանք։ Երբ որ զոհվել էր, չգիտեմ ինչի, ես զգում էի, որ էդ ժամացույցը գոյություն ունի։ Գորիսի քննչական բաժնում էր, բերել հանձնել էին իրան հոսպիտալ, հիվանդանոցը, ավելի շուտ՝ անատոմիկում։ Որ դին բերել էին, էդ ժամանակ հանել էին վրայից ամեն ինչ, մի խոսքով, մենակ էդ ժամացույցը հասավ ինձ, էն էլ՝ մի կերպ։ Հետո փոքր հեռախոսը, որ տղաների մոտ էր մնացել, գխարկը՝ ձմեռային, որ էլի տղաների մոտ էր մնացել, սենց․ մասունքներ, որոնք հիմա զուտ բանակից մնացած հիշողություններ են։

Մի խոսքով, երկարուձիգ 25 օր փնտրում էինք։ Ինքը կորել էր, կորել էր, որովհետև անուն-ազգանունը նշված չէր։ Երբ որ զոհվել ա, տղաները իրան բերել հանձնել են Ջաբրայիլի հոսպիտալ։ Էնտեղ ինչ-ինչ պատճառներով, երևի թե քաոսի պատճառով, բժիշկներն անունը չեն նշել անունը։ Թե ինչքա՜ն այդպիսի երեխաններ կան, որ ամիսներ շարունակ անատոմիկներում են առայսօր, ու ծնողները չգիտեն դրա մասին։ Էդ ձևով Վահեին կորցրել էինք։

Եկել ա, եկել ա, եկել ա ժամանակը անցել, սկսել են ֆոտոներ անել։ Ճանաչելի դիակներին ֆոտոներ են արել, համարակալել են, դրել են ամբողջ անատոմիկի կարտոտեկայում, ու ծնողները՝ մենք, հանձինս, ընկած ամբողջ անատոմիկներում, անուն-ազգանունով ման ենք գալիս, չենք գտնում։ Վերջում, ամուսնուս եղբայրը պատահաբար, նկարով, ենթադրում ա, որ էդ Վահեն ա։ Վիտոգե Վահեն էր, բայց ոչ անուն-ազգանուն կա, ոչ մի բան, անատոմիկի աշխատողներն ասում են, որ «խաչով տղան», ինչ ա, որ վզի փայտի խաչը, գիտեք, զինվորները կրում են, Վահիկինս իրա վրա էր մնացել մինչև վերջի վայրկյան, ու չեն հանել վզից։ Այսպես, կիսանդրի, ես անձամբ եմ տեսել էդ նկարը։ Էդ նկարը համարակալված` էսինչ համարի դիակն ա։ Դե գնա ծնող դու հինգ ամիս էլ փնտրես, եթե չճանաչես, ու ասեմ, եթե ես ու իմ ամուսինը չգնայինք, տեգորս կինը չգնայինք, տեգրս էնքան շոկի տակ ա եղել, չի ճանաչել։ Աչքերի խամրելուց, դիակների մոտ աչքերի գույնը փոխվում ա, դառնում ա կապտա-մոխրագույն։ Իսկ Վահեինը կարիչնիվի, կարիյե գլազա, փոխված ա եղել, ինքը ասել ա՝ չէ, մեր տղեն կապուտաչյա չի։ Վաբշե դիմագծերը իրա ճանաչելի էր, ուղղակի էդ կեղտոտ, հողոտ, արյունաշաղախ, վերքոտ դեմքը, պահի տակ ինքը չի մտածել, որ էդ Վահեն ա, որովհետև աչքերը խամրած ա արդեն եղել։ Իսկ իրա նկարը, փաստորեն, արել են իրա զոհվելուց մոտ երկու շաբաթ հետո։ Երկու շաբաթ հետո հայտնվում ա անատոմիկի սիստեմայում։ Համարակալել են ու տվել են ի պահ։ Էնքա՜ն տենց երեխեք կան, որ ծնողը էդքան հոգով պատրաս չի, որ գնա, ոնց որ ասած, ընկնի էդ դիակները հերթով նայի։ Դուք ուղղակի չեք պատկերացնում դա ինչ ա։ Ես հինգ րոպե էլ սկի չեմ նստել էդ մոնիտորի դիմաց, բայց, իհարկե, էդ  ժամանակ, երբ որ ես նստած էի, ես զոմբիացած էի, իմ համար մեկ էր` էնտեղ կիսաքանդված գլուխներ, արնաշաղախ դեմքեր, մի ոտ ու մի ձեռ։ Էդ նկարները տեսնել ու դրա միջով անցնել սարսափելի է։ Ասածս էդ ա, որ ինքը մի քիչ ուրիշ ա էլի: Չգիտեմ, բառեր չունեմ։ Ճանապարհ ա, որը դեռ չի էլ ավարտվել։ 

Զոհվելուց հետո, երբ որ գտա, շատ ծանր շրջան էր, շատ։ Ես հիմա ավելի լավ եմ։ Էնքանով եմ լավ, որ հոգուս խորքում զգում եմ՝ չեմ գիտակցում, ուղղակի զգում եմ, որ Վահիկս կա, հեռու ինձնից, բայց կա՛, որովհետև էդ զգայարան ա, մայրական կապը տղայի հետ մի քիչ շատ ուժեղ ա, ու այդ զգայարանը հըլը աշխատում ա։ Չգիտեմ՝ ինչքան կաշխատի։

Վահիկին գտնելուց հետո ասում էի, որ ես ինքս մահացել եմ, իրոք ես չկայի։ Ես շատ-շատ վատ էի։ Բայց, երբ որ իրան գտա, էնքան հետաքրքիր էներգետիկ մի հատ սենց գունդ․․․ Փակ էր դագաղը, դե, 25 օր հետո խեղճ երեխես արդեն Վահեն չէր, ձևափոխված էր արդեն։ Հա։ Բայց էդ գունդը՝ էներգիայով լի, մտավ իմ ներսը, լուրջ եմ ասում հոգուս մինչև խորքը ոնց որ մեջս մտնի։ Ու դրանից հետո ես, անգամ էդ օրերին, հուղարկավորությանը, պանխիդային, ես բոլորին արգելում էի լացել։ Ասում էի՝ ժպտացեք, Վահես եկել ա։ Ինքը կենսուրախ էր, թույլ չի տալիս լացել։ Որ լացում էի պահի տակ, գալիս, ասում էր՝ մի լացի, հետս հավասար կարար լացեր։ Շատ զգայուն էր հոգով, սրտով։ Ասում էի՝ ուրախացեք, չլացեք, ձայնով հանկարծ մեկնումեկդ չլացեք, հակառակը՝ ժպտացեք։ Վերջապես գտանք Վահեին, եկավ Վահեն։ Ու ասեմ, շրջապատում ինչքան մարդ էդ օրը մեր կողքն ա եղել, տարօրինակ ձևի ասում էին՝ էդ տիպի խաղախ հոգեհանգի՞ստ։ Որովհետև շա՜տ վատ վիճակներ ա եղել,ես չգիտեմ, որովհետև ես ի վիճակի չեմ եղել ոչ մեկին այցելեմ։ Ասենք, դուք հասկանո՞ւմ եք, Վահեի օրը դիակի հերթ ա եղել անատոմիկումում, հե՜րթ․․․

Հետո, ամիսներ հետո, ինձ պատմում են, ասում են՝ մենք ապշած էինք քո ռեակցիայի վրա, թե դու ինչ հանգիստ էիր։ Ասեցի՝ ո՞նց, բա Վահեիս գտա։ Մինչև էդ ես գիժ էի, քայլող դիակ, մի հատ շիզոֆրենիկ գիժ։ ԴՆԹ-ի հանձնելու օրը մատիցս չկարողացան չորս կաթիլ արյուն հանեն։ Բժիշկը ապշած էր մնացել։ Ասի՝ հա՛, ցամաքել սառել եմ, երակներս իմ մեջ, արյունս սառել ա, այ տենց վատ էի, որովհետև հանձնել էի ԴՆԹ, որ Վահեին գտնենք, կաթիլ արյուն, ասում եմ, մի կերպ՝ չորս կաթիլ արյուն, մատս ցավում էր մի շաբաթ, ոնց էին սղմել, որ դուրս գա մեջիցս։ Էդ ապրումները, ես չեմ կարա, ասում եմ՝ Աստված չտա ինչ-որ մեկը դա ապրի, ես չեմ ցանկանա ոչ ոքի դա։ Սարսափը նրանում էր, որ ամբողջ քաղաքով մեկ էր։ Գիտե՞ք ինչի էր նման։ Էն սարսափ ֆիլմերի մեջ, որ ինչ-որ քաղաք ամբողջությամբ վարակվում ա ինչ-որ վատ վիրուսով: Ֆիլմերում ո՞նց եք պատկերացնում, ամբողջ քաղաքը էդ վիճակում։ Ամբողջ Հայաստանն էր էդ վիճակում։ Վահեին փնտրելու ժամանակ մենք հասել ենք մինչև Ղափան։ Ես՝ անձամբ։ Հիվանդանոցներն ու հոսպիտալները, Սիսիան, Գորիս, Ղափան, չկար ու չկար։ Անսաման վիրավորներ էր, ցուցակներ էր։ Մի օր զանգեցին ասեցին՝ Վահիկին վերտալյոտով վիրավոր բերում են Էրեբունի։ Ի՜նչ տիպի կվազենք։ Մի ժամ, երկու ժամ սպասեցինք, վիրավոր բերեցին երեք հատ, Վահիկս մեջը չկար։ Էն որ սենց ենթադրություններով․կարո՞ղ ա հայտնվի, կարո՞ղ ա ստեղ ա, կարո՞ղ ա ընդեղ ա։ Ամեն Աստծո օր ռեանիմացիաները, առավոտ-իրիկուն մտնում էինք, հատիկ-հատիկ առերես ստուգում էինք, լիքը վիրավոր կար, որ չէր կարում խոսեր, ապարատների տակ էր, որ տեսնենք Վահե՞ն ա, թե՞՝ ոչ։

Իրականում ես վաղուց էի գիտակցում, որ Վահեն չկա։ Ես տեսիլքով էի տեսել Վահիկի փակ դագաղը, պանիխիդան, ես՝ կողքը նստած։ Ինձ տեսիլք էր եկել իրա զոհվելուց մի օր հետո։ Ես գիտեի, որ Վահեն չկա։ Ուղղակի ես իրան փնտրում էի, որովհետև մինչև հիմա, եթե ես չգտնեի Վահեին, ես երևի թե ինքնասպան կլինեի։ Անտանելի ա դա։ Դա ինչ-որ մի տեղ հույս ա տալիս, որ ինքը դեռ ողջ ա, բայց քանի որ ես հաստատ գիտեի, որ ինքը չկա, ես բոլորին էի ասում, ինձ ասում էին՝ տենց մի ասա, բա ի՞նչ ասեմ, եթե ինքը չկա։ Գիտեք, ինչքան մարդ ա ինձ բառերի վրա բռնել, որ ես հստակ ասում եմ՝ Վահեն չկա, հասկացեք վերջապես։ Վահիկը գոյություն չունի։ Վահիկը, եթե գոյություն ունենար, ինքը վաղուց հիմա ասել էր՝ ինքը որտեղ ա։ Չե՞ք հասկանում։ Վահեն էդ տղեն չի։ Վահեն փախնող չի։ Մի անգամ վիրավորվել ա, իջել ա վիրակապվել ա, հետ ա բարձրացել դիրք, իրա զինվորներին չի թողել, չի դավաճանել։ Ժամ ու կես հետո զոհվել ա։ Հրամանատարն ինձ ասում ա՝ հա՜, փաստորեն չի փախալ։ Ասի՝ չէ, փաստորեն։

Դրա համար ինչ-որ մի տեղ մենք մեզ ապուշ հույս տալով, որ իրանք լավ տեղում են, ինչ-որ շարունակություն ենք քայլում դեպի իրանց, որ մի օր կհանդիպենք։ Չգիտեմ, ես ինքս, ճիշտ ա՝ քրիստոնյա եմ, հավատք, տենց որ ասեմ, հա․․․Ես հավատում եմ մի բանի՝ իմ զգացմունքներին, իմ տիեզերքին, իմ կապին իրա հետ, որի շնորհիվ ստեղծեցի «Հավերժ» հասարակական կազմակերպությունը, որը հավաքեց մամաներին։ Իրականում էդ էլ ա ինքը արել, որ ես չգժվեմ։ Ես էդ խնդրել եմ իրան։

Էնքան հետաքրքիր ա, մի անգամ աղջիկներից մեկը ինձ ասեց՝ Կառ, երևի էնքան ես ասել, դու արդեն հավատում ես ասածներիդ, հա, ծիպը էնքան կրկնել։ Ծիծաղալով ասեցի՝ գիտես ի՞նչ, երևի բան ու գործ չունեի։ Ասածս ինչն ա, որ մի հատ մեծ մինուս կա իմ մեջ, ես էդի մինուս եմ համարում, որ ես ուղիղ մարդ եմ, կարելի ա ասել, համարյա թե սուտ չեմ խոսում, չասեմ՝ ընդհանրապես, բայց, հա, ես ինչ զգում եմ, էդ արտահայտում եմ, ու ըտենց ծնվեց էդ խումբը։

Հիմա շփվում եմ երևի մի 160 մամայի հետ։ Ու ինչն ա ինձ ուրախացնում էս ամեն ինչի մեջ․ նախ, որ դա Վահիկիս շարունակությունն ա, Վահիկիս գործի շարունակությունն ա։ Երբ որ Վահիկի համար գալիս տղերքը ինչ-որ բաներ էին պատմում, ասում էին, որ Վահեն լիքը մարդ ա փրկել էդ ընթացքում, երեք օրում, ընդհամենը երեք օրում։ Երեք օրվա ընթացքում, ասում էին լիքը մարդկանց՝ թե՛ վիրավոր, թե՛ արդեն զոհվածի, մի խոսքով, ու ես ինքս ինձ խոստացա, որ ես պիտի փրկեմ մյուս մամաներին։ Որովհետև, իրականում, ոչ բոլորն են կարողանում հեշտ, արագ դուրս գալ էդ մղձավանջից, իրանց օգնել ա պետք։ Դրա համար քիչ-քիչ քայլերով, իմ հարազատների օգնությամբ, ես իրանց համարում եմ ինձ հարազատ, որովհետև իսկական հարազատներից զատ, իրանք հիմա կողքիս կանգնած են։ Այսինքն, իրանք իմ ընկերուհիներն են, իմ գործընկերուհիներն են, իմ նոր կյանքի մեջ ճանաչած լիքը մարդիկ են, որոնք ուզում են լավ բան արած լինեն, որ մարդկանց օգնեն։

Մենք հիմա անում ենք հոգեբանական աջակցության ծրագիր։ Մի խումբ մամաների սովորացնում ենք հոգեբանի խորհրդատուի ձիրքեր, ու գնալու ենք վարչական շրջաններ որպես հոգեբան-խորհրդատու։ Մենք վերապատրաստվում ենք, 10-12 հոգի ենք։ Մենք վերապատրաստվում ենք ու մենք՝ սոցաշխատողների հետ, պրոֆեսիոնալ հոգեբանների հետ, որոնք հիմա ծրագիր են անում քաղաքի տարբեր վարչական շրջաններում, իրանց հետ զուգահեռ գնալու ենք հանդիպումների մայրերի հետ, որովհետև մեր գիտակից մասսան շատ դժվար ա անցնում էդ անցումը մեր նման մամաների հետ։ Ու իրանց համար շատ տարօրինակ էր, որ ես կարամ ըտենց ադեկվատ նստեմ, դաժե իրանց առաջարկեմ, թե իրանք ոնց վարվեն իմ հետ, իմ հետ ոնց խոսեն։ Իհարկե ես էդ միանգամից ասում էի իրանց, ցույց էի տալիս, ես չունեմ էդ խնդիրը։ Առայսօր մարդիկ կան, որոնք նեղվում են ինձ հանդիպելուց։ Ու ես հասկանում եմ դա՝ դժվար ա, գտնել բառերը, իրոք դժվար ա։ Ու հենց հոգեբաններն էին դժվարանում, ու իրանք զարմացած են, որ գտնվեցին մի խումբ մայրեր։ Դե, ես որ շփվել էի, արդեն պրակտիկորեն գիտեի՝ ոնց ա էդ ամեն ինչը, ես կարողացա էդ շփումը ստեղծեմ մամաների հետ, զոհվածների կանանց, քույրերի։ Խմբում կան սպաերի կանայք, որ երիտասարդ-երիտասարդ այրիացան ու երեք երեխաներով մնացին մենակ։

Ու էդպես, ու հիմա սենց էլ ապրում ենք։

Ի՞նչ ասեմ, պատմությունները տարբեր են, մեկը մեկից դաժան։

Ու դե հիմա, անկեղծ, եթե ես սենց համեմատում եմ, ես էլ եմ զոհվածի մայր, բայց փառք Աստծո գոնե ես ինքս իմ գործն ունեմ, ես գտել եմ իմ ճանապարհը, ես անում եմ մի բան, որը ինձ ինչ-որ լույս ա տվել, որ կարողանամ ապրեմ, հետո արարեմ, ինչ-որ մի բան անեմ, հըն։ Կարող ա դաժե անիմաստ։ Անկեղծ, չգիտեմ։ Իմաստավորվում եմ մի բանով, որ դա իմն ա։ Որ դա իմ տղայի անունն ա, որ դա իմ տղայի ճանապարհն ա, որը ես շարունակում եմ։ Էդ ա։

Recorded in August, 2021

The majority of our society has been deeply affected by the war, as far as I know. As for me and my son... At that time my son had already been in military service for a year and three months, he was 19 years old. In the last months, especially in the last year, he was already an accomplished soldier, a position lead. He died on September 30.

He was happy. In his own way, he felt accomplished. A person very kind and willing, sincere, somewhat strict... People listened to him, even soldiers older than him took his opinion into account. Knowing his character, I knew that it would be like that. They [the boys he was serving with] come and tell me how successful he was. He was awarded with a gift from the ministry, a watch... When he died... I don't know why I felt that this watch still exists somewhere. The watch was in the investigation department of Goris [a town in Syunik, Armenia]. When the body was brought in, the employees took everything off at that time. In short, that watch was one of the few things from him we were left with. Also, the small phone, which he left with the boys, the winter coat, which was also left with the boys... Relics, mementos from the army.

We were searching for him for 25 long days... He was lost, lost because his name and surname were not recorded. When he died, the boys took his body to Jabrayil hospital, where for some reason, probably because of chaotic times, the doctors did not record his name. To this day there are many such children [young boys] in morgues, and their parents are still searching... That's how we lost Vahe.

After a while, the authorities started taking records. The recognizable corpses were numbered, and photographed, the files compiled and placed in filing systems of morgues... One day my husband's brother saw a photograph and assumed it might be Vahe. Finally was him, but there was no name or a surname, nothing... the morgue employees called him "the boy with the cross", because the wooden pendant cross that the soldiers usually wear remained on him until the last second, and the employees did not remove it either. The photo had been numbered, matching with corpse number XX... Good luck searching for another five months, if you don't recognize your son... Me and my husband were able to recognize him, thank God we went too because my husband's brother was in such as shock that he was unable to identify him from the photo. The eye color of a corpse fades, changes, and becomes bluish-gray, so my husband's brother said that our boy doesn't have blue eyes. His features were recognizable, but the face was wounded, covered in dirt, and blood, so he didn't realize that it was Vahe, because his eyes had already faded at the time the photo had been taken. His picture was taken about two weeks after his death, and recorded in the filing system under a number. There were so many parents who weren't mentally ready to go look at the photographs of all the corpses one by one. You simply have no idea how it feels. I was feeling like a zombie, but even then I couldn't sit in front of that screen for more than five minutes. Half-destroyed heads, faces covered in blood, one leg and one arm... Seeing those pictures and going through them... you know, it's terrible... I don't know, I have no words. It's a road that hasn't even ended yet…

When I found him after his death... it was a very difficult period. I'm better now, sometimes I feel, not think, just feel, that Vahik is there, somewhere far from me, but he exists... the mother's bond with the boy is a little too strong, and that sense still works. I don't know how long it will work.

After finding Vahik, I was saying I died too... But when I found him, I felt as if there was such a wave of energy... a ball… The coffin was closed. Well after 25 days, my poor kid... it was no longer Vahe. But that "ball of energy", entered into me. After that, even during the funeral, I forbade everyone to cry. I was saying, smile, Vahe is back. He was a cheerful person. He had a very sensitive heart. We finally found Vahe, Vahe is back. Many people told me afterwards they had never seen such a peaceful funeral... because there were many difficult situations at that time... To help you understand: there was a queue for picking up corpses from the morgue on that day, a queue!

Then, months later, people told me they were amazed with my reaction, how calm I was that day. That's because I finally found him. Until then I was crazy, a walking corpse, a schizophrenic crazy. On the day of the DNA test, they could hardly squeeze four drops of blood from my finger. The doctor was stunned. All these feelings... I wouldn't wish it on anyone to go through this.

The whole city [Yerevan] resembled a scene from a horror movie, like the ones where everyone is infected with a virus... The whole city was in that state, all of Armenia was in that state! While searching for Vahe, we have reached Ghapan, Sisyan, Goris, all in vain. Long lists of wounded…

One day, I received a call saying that Vahik was being brought to Erebuni by helicopter. Oh, how we ran... We waited for an hour, two hours, they finally brought three people, but Vahik was not among them... Every God's Day, we entered the resuscitative care units in the morning, and we checked each person one by one to see if it was Vahe. Many were completely wounded and could not speak.

***

I had a feeling for a long time that Vahe is gone. I had a vision of Vahik's closed casket, the memorial service, and me sitting next to it. I had a vision the day before he died. I continued searching for him because if I hadn't found Vahe by now, I would probably have committed suicide. It is unbearable. Somehow one can feel a false hope that he is still alive, but since I knew for sure that he is gone... You know how many people have caught me saying clearly, "Vahe is gone, understand that! If Vahik were still alive, he would have communicated with us where he was a long time ago. Don't you understand?" Vahe is not that boy, Vahe is not a runaway... On that day he was wounded once, went down to the medical point, got bandaged, and got back up to his unit's position. He didn't leave his soldiers, didn't betray them. He was shot within an hour and a half after that... The commander later told me: "Oh, so actually he did not run away" I said, "Yeah, actually he didn't."

***

Giving ourselves a foolish hope that they are in a good place, we somehow continue "walking" towards them. Hoping that one day we will meet. I believe in one thing, my feelings, my universe, my connection with him. Thanks to this I created "Haverj" a non-governmental organization, which is helping mothers. Actually, this was his doing too… so that I wouldn't go mad. I asked him for that.

***

Now I communicate with probably about 160 mothers. And what makes me happy in all this... First, that it is the continuation of Vahe, the continuation of Vahik's work. Whenever the boys serving with Vahe were telling me about him, they all said that he had saved a lot of people during that time, during three days... Just three days. So I promised myself that I would save other mothers. Because not everyone is able to quickly get out of this nightmare, they need help. That's why, little by little, with the help of my relatives, friends, colleagues - people I have met in my changed life, who want to do something good, to help others... we are now doing a psychological support program. We are teaching a group of mothers the skills of a psychologist-consultant, and they will go to administrative regions as psychologist-consultants. We are being trained, there are 10-12 of us. Together with social workers, and professional psychologists, who are currently working on a program in different administrative districts of the city, we will accompany them to meetings with mothers. Unfortunately, our society has a very hard time communicating with mothers like us. And it was very surprising for people that I could speak to them, and even suggest to them how they should communicate with me and behave around me. To this day, some people feel uneasy when meeting me. And I understand, it's hard... finding words is very hard... Even psychologists have a hard time, and they are surprised that there was a group of mothers, ready to help them. Since I already had a personal experience, I was able to establish contact with mothers, wives of the victims, and sisters... In the group, there are officers' wives who became young widows, left to raise their children alone...

***

This is how we live now... What can I say, there are different stories, all of them very sad, and very cruel. Honestly, if I compare myself to others... I am also the mother of the soldier but thank God at least I have my own job, I found my own way. I am doing something that gave me some power to live... create... do something... Even if it's useless. Honestly, I don't know. I try to rationalize it with something that I built, that is connected to my son's path that I continue. That's it...